Kahramanmaraş depremlerinin ardından, PERGEL (Pozitif Ergen Gelişimi) programı travma yaşamış erken ergenlerin sosyo-duygusal gelişimini desteklemek amacıyla PERGEL-T’yi geliştiriyor. Program, 2012-2015 yılları arasında TÜBİTAK tarafından desteklenen ve Koç Üniversitesi Psikoloji Bölümü tarafından yürütülen bir araştırma çalışmasıyla temelleri atılan PERGEL’in travmaya duyarlı versiyonudur. PERGEL-T programı, Aile Bakanlığı, Suna’nın Kızları, Empower Foundation işbirliğiyle yürütülüyor. PERGEL-T, deprem, sel gibi doğal afetler sonrası erken ergenlerin yasla başa çıkma, duygu ve davranış düzenleme, sorumluluk alma, olumlu ilişkiler kurma, zorlayıcı durumlarla başa çıkma ve geleceğe yönelik olumlu hedefler belirleme becerilerini geliştirmeyi hedefliyor.
Program, 5. ve 6. sınıf öğrencilerine yönelik olarak 15-20 kişilik gruplar halinde uygulanıyor. Akran ilişkilerine dayalı etkileşimli bir eğitim yaklaşımı benimsenerek, gençlerin güvenli bir ortamda duygusal ve sosyal becerilerini geliştirmeleri hedefleniyor. PERGEL-T, grup çalışmalarına alan tanıyan yapısıyla, belirlenen büyüklükteki gruplarda düzenli katılımı teşvik eden bir modele dayanıyor.
Uygulamalar, Adıyaman, Malatya, Kahramanmaraş ve Hatay’da belirlenen konteyner kentlerde ve okullarda yürütüldü. İlk aşamada 22 kişilik Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı personeli Antalya’da dört gün süren eğitici eğitimine katıldı. Kasım 2023’te başlayan uygulamalar sonucunda 116 çocuğa ulaşıldı. Programın sahadaki etkinliğini artırmak amacıyla süpervizyon toplantıları düzenlendi. Her hafta çevrimiçi oturumlarla eğiticiler desteklenirken, sahada ihtiyaç duyulan konulara anlık müdahale edildi.
Programın temel beceri alanları dört ana modülde ele alınıyor. İlk olarak, ergenlerin yas ve duygularını düzenlemeleri hedefleniyor. Beyin gelişiminin bu dönemde gösterdiği değişimler göz önüne alınarak, duygu düzenleme becerileri üzerine yoğunlaşılıyor. Olumlu ilişkiler kurma modülü kapsamında, ergenlerin hem akranlarıyla hem de aileleriyle sağlıklı bağlar kurabilmelerine yönelik destek sağlanıyor. Akran ilişkilerinde zorlayıcı durumlarla başa çıkma aşamasında, zorbalık, akran baskısı ve etik karar alma konularına odaklanılıyor. Son olarak, geleceğe dair olumlu hedefler belirleme modülü ile gençlerin bilinçli kararlar alması ve yaşam boyu gelişimi sürdürebilmeleri için rehberlik sağlanıyor.
Uygulayıcılar, PERGEL-T’nin Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı hizmetleriyle daha önce erişilemeyen ergen grubuna ulaşma fırsatı sunduğunu ve gençlerin düzenli destek almasını sağladığını belirtiyor. Özellikle ebeveyn kaybı yaşayan çocuklar için programın rehabilite edici etkisi olduğu gözlemleniyor. Uygulayıcılar, programın kendilerine de mesleki ve kişisel gelişim açısından katkı sunduğunu ifade ediyor. Bölgedeki ebeveynler, çocuklarının program sayesinde daha olumlu bir ruh haline kavuştuğunu ve iletişim becerilerinin geliştiğini aktarıyor.
Süreç boyunca yapılan gözlem ve toplanan değerlendirme anketleri aracılığıyla programın güçlü ve gelişime açık yönleri incelendiğinde, çocukların programa başlarken yaşadığı kaygı ve çekingenliğin zamanla azaldığı, katılımlarının artığı ve öğrenilen becerilerin gündelik hayatlarına yansıdığı tespit ediliyor. Elde edilen veriler, PERGEL-T’nin deprem bölgelerindeki çocuklar için psikososyal destek sağlayan etkili bir çalışma olduğunu ortaya koyuyor.
Blakemore, S. J. (2018). Avoiding social risk in adolescence. Current Directions in Psychological Science, 27(2), 116-122.
Bowers, E. P., Geldhof, G. J., Johnson, S. K., Hilliard, L. J., Hershberg, R. M., Lerner, J. V., & Lerner, R. M. (Eds.). (2015). Promoting positive youth development: Lessons from the 4-H study. Springer.
Kağıtçıbaşı, Ç. (2019). Benlik, aile ve insan gelişimi: Kültürel psikolojide kuram ve uygulamalar. Koç Üniversitesi.
Wehmeyer, M. L., & Shogren, K. A. (2017). Self-determination and hope. The Oxford Handbook of Hope. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199399314.013.